اهميت ابزارهای اوليه معاملاتی

تسویه معاملات در بورس چیست و چگونه انجام می شود؟

تسویه معاملاتی در بورس چیست؟ مراحل تسویه معاملاتی در بورس کدامند؟ در این مطلب از سایت کارگزاری سرمایه و دانش به معرفی کامل تسویه معاملاتی و ابزارهای آن می پردازیم.

فعالیت در بازار بورس نیازمند دانش و سرمایه اولیه است. درواقع فعالیت بدون سرمایه و گاهی به اعتبار کارگزاری نیز در بورس امکان‌پذیر است؛ اما بدون آشنایی با دانش تخصصی این بازار، میسر نمی‌شود. بنابراین، هر سرمایه‌گذار برای حضور، فعالیت، کسب سود و بهره گرفتن از نوسانات قیمت، باید با فرایندها، نهادها و اصطلاحات رایج و کاربردی بازار سرمایه آشنایی داشته باشد. یکی از اصطلاحات رایج در فعالیت‌ها و خرید و فروش روزانه بازار سرمایه، تسویه معاملات است که آشنایی با مفهوم، مراحل، فرایند و نهادهای دخیل در آن اهمیت بالایی دارد.

در اصطلاح عامیانه، تسویه به زمانی گفته می‌شود که تمام مبلغ یا ارزش معامله به‌ حساب فروشنده واریز شده باشد. به‌این‌ترتیب، تسویه به ‌صورت کاملاً مستقیم و با حضور 2 نفر اصلی انجام‌ گرفته است؛ اما فرایند تسویه در بازار بورس از فرایند پیچیده‌تری برخوردار است و به دلیل حجم بالای معاملات روزانه در این بازار، به عوامل نظارتی و ارائه تضمین‌های مختلف نیاز دارد. بنابراین، بهتر است با فرایند تسویه معامله در بازار سرمایه و نهادهای واسط آشنا شوید.

در ادامه مطلب به بررسی دقیق و کامل مفهوم و مراحل تسویه معاملات در بورس می‌پردازیم تا به موفقیت شما در این بازار کمک کرده باشیم.

تسویه معاملات در بورس چیست؟

تسویه معاملات در بورس را در یک عبارت بسیار ساده می‌توان جابه‌جایی پول و اوراق بهادار میان طرفین یک معامله به ‌واسطه کارگزاری خریدار و فروشنده دانست. درواقع هر خریدار یا فروشنده در بازار بورس باید کد بورسی دریافت کرده و یک کارگزاری برای خود انتخاب کند. هر معامله در بازار بورس با حضور دو طرف مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد. خریدار و فروشنده که دو مهره اصلی معاملات به شمار می‌آیند را به ‌عنوان طرف مستقیم می‌شناسیم و کارگزاری هر دو آن‌ها را، طرف غیرمستقیم معامله میدانیم.

با ثبت سفارش و سپس انجام شدن معامله، مبلغی از جانب خریدار اوراق بهادار به فروشنده پرداخت می‌شود؛ اما این جابه‌جایی وجه نقد به ‌سرعت و به‌ صورت مستقیم انجام نمی‌گیرد. بنابراین، تسویه معاملات میان خود خریدار و فروشنده انجام نمی‌شود. اینجا است که کارگزاری‌ها نقش خود را ایفا می‌کنند و واسطه‌ای برای تسهیل معامله‌ شده و به طرفین فرایند تسویه تبدیل می‌شوند.

تسویه معاملات در بورس به عهده کدام نهاد است؟

با انجام شدن معامله میان خریدار و فروشنده، وجه نقد و اوراق بهادار توسط یک سیستم معاملاتی جابه‌جا می‌شود. همان‌طور که بیان شد، کارگزاری‌ها نقش مهمی در انجام معامله و جابه‌جایی وجه و اوراق بهادار میان طرفین معامله دارند. در بازار سرمایه ایران بیش از 150 کارگزاری در حال فعالیت هستند و میلیون‌ها معامله را به‌ صورت روزانه میسر می‌سازند. حجم بالای معاملات در بازار بورس، نیازمند وجود و نظارت یک نهاد واسط بر نقل و انتقالات و تسویه معاملات در بورس است.

در بازار بورس یک نهاد واسط به نام «شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه» بر فرایند تسویه در معاملات صورت گرفته نظارت دارد و به ‌عنوان ضامن تسویه مبلغ معامله شناخته می‌شود. کارگزاری خریدار در ابتدای این فرایند، مبلغی را برای خرید سهام به سیستم شرکت سپرده‌گذاری مرکزی می‌پردازد. بنابراین، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با ایفای نقش اتاق پایاپای در معامله، به امین طرفین آن تبدیل می‌شود.

در نهایت، این وجه از طریق سیستم مذکور به‌ حساب کارگزاری فروشنده واریز می‌شود. وجه مذکور به قدرت خرید فروشنده تبدیل می‌شود تا بتواند با آن به معامله بپردازد؛ یا در صورت درخواست برداشت وجه، طی حداقل یک روز کاری و در تاریخ تسویه معاملات به ‌حساب وی پرداخت شود. البته این مدت‌ زمان بسته به نوع دارایی معامله‌ شده می‌تواند تغییر کند.

زمان و روزهای تسویه معاملات ابزارهای مالی در بورس

همان‌طور که بیان شد، زمان تسویه وجوه با توجه به نوع ابزار معاملاتی یا دارایی بورسی که معامله‌ شده است، تغییر می‌کند. زمان هر معامله در بازار سرمایه دارای دو رکن اصلی زمان و تاریخ است. با توجه به این دو مؤلفه، تاریخ تسویه معاملات مشخص می‌شود. تاریخ تسویه درواقع حاصل جمع تاریخ معامله (T) و مدت ‌زمان لازم برای تسویه وجوه است. به ‌عنوان‌ مثال، T+2 به معنای تاریخ معامله به ‌علاوه دو روز است. مدت‌ زمان لازم برای هر یک از اوراق بهادار معامله‌ شده به شرح زیر است:

حق تقدم سهام	T+2	آتی و اختیار معامله سهام	T+2
واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های زمین و ساختمان	T+2	واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری مختلط	T+2
واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری در سهام	T+2	سلف برق	T+3
سلف موازی استاندارد	T+1	اوراق و اسناد خزانه	T+1
سهام شرکت‌های عضو بورس	T+2	سهام شرکت‌ها در فرابورس	T+2
آتی سبد سهام	T+2	اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن	T+2
آتی و اختیار معامله کالا	T+0	اوراق مشارکت	T+1
صندوق سرمایه‌گذاری کالایی	T+1	انواع صکوک	T+1
گواهی سپرده کالایی	T+1	واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه در اوراق با درآمد ثابت	T+1

معرفی مراحل تسویه معاملات در بورس

اتاق پایاپای که در اینجا شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است، نقش بسیار پررنگ و مهمی در مراحل تسویه معاملات در بورس دارد. اتاق پایاپای در مراحل قبل و بعد از معامله وظایف مهمی دارد. این وظایف به شرح زیر هستند:

نقش اتاق پایاپای قبل از معاملات

پیش از تحقق فرایند معامله، اتاق پایاپای از طریق انجام کنترل قبل از عرضه نقش خود را ایفا می‌کند. بر اساس قوانین، اتاق پایاپای وظیفه دارد در این مرحله برای دریافت و کنترل مستندات، تضمین‌ها و سپرده‌های موردنیاز جهت عرضه دارایی اقدام کند و درنهایت، تا قبل از ساعت 15:30 روز کاری پیش از عرضه موافقت یا مخالفت خود را به اطلاع کارگزار عرضه‌کننده برساند.

ارائه تضمین و تسویه معاملات

فراهم‌سازی بستر مورد نیاز برای عرضه کالا و استانداردسازی محصولات در این مرحله میسر می‌شود. بنابراین، اهمیت عبور از این وهله برای عرضه‌کننده کالا، کاملاً واضح و انکارناپذیر است. تضمین‌ها و مستندات ارائه‌ شده، در این مرحله توسط اتاق پایاپای کنترل می‌شوند. پس عرضه‌کنندگان باید تلاش کنند تا اعتماد اعضای اتاق پایاپای را به دست آورند.
به‌ منظور جلب اعتماد این افراد، معمولاً می‌بینیم که عرضه‌کنندگان تعهدات سابق خود را به‌ طور کامل تسویه می‌کنند و یا مبلغی را به‌ صورت نقدی در گرو اتاق پایاپای قرار می‌دهند. بعد از صورت گرفتن عرضه، بر اساس قوانین، قرارداد و تعهدات جداگانه‌ای به این اتاق ارسال می‌شوند.

فرایند تسویه معاملات در بورس کالا

در این اتاق، امکان تسویه معاملات به دو صورت اعتباری یا نقدی وجود دارد. لازم به ذکر است که روند تسویه به‌ هیچ ‌عنوان با نوع قرارداد ارتباط نخواهد داشت. به ‌منظور تسویه نقدی، واریز مبلغ مقرر به‌علاوه کارمزد دو طرف به ‌حساب تسویه طی سه روز کاری الزامی است.

در مورد تسویه اعتباری، خریدار موظف است یک سند تسویه اعتباری بر اساس فرمت شرکت را تهیه ‌کرده و در ضمیمه مدارک و مستندات، به اتاق پایاپای ارائه دهد. سند مذکور باید به امضا و تأیید خریدار و فروشنده رسیده باشد. به‌این‌ترتیب، فروشنده نیز دریافت وجه معامله را به ‌صورت مکتوب تأیید می‌کند. در تسویه اعتباری، تنها به مدت سه روز کاری بعد از معامله فرصت خواهید داشت. این بدان معناست که خریدار باید تا پیش از ساعت 13 روز کاری سوم برای تسویه اقدام کرده باشد. در غیر این صورت، موظف به پرداخت جریمه می‌شود. در نهایت، معامله مذکور در صورت عدم تسویه طی 7 روز کاری آینده به ‌طور کامل فسخ می‌شود. اگر تسویه انجام شود، کارگزاری باید فیش واریز وجه و مستندات قرارداد را در همان روز و تا قبل از ساعت 15 توسط سامانه به اتاق پایاپای ارسال کند. در مرحله آخر، فروشنده به یک حساب عملیاتی نیاز دارد تا تسویه کامل وجه در تاریخ تسویه معاملات صورت بگیرد. تحویل کالا به خریدار، پس از تسویه و در تاریخ سررسیدی ذکرشده در قرارداد انجام می‌شود.

جریمه تأخیر در تسویه معاملات

همان‌طور که بیان شد، خریدار بر اساس قوانین تا سه روز کاری پس از معامله، مهلت تسویه دارد. از روز چهارم تا 7 روز کاری (روز دهم بعد از معامله) مهلت تسویه معامله برای خریدار تمدید می‌شود. البته به علت وقفه و تأخیری پیش‌آمده در تسویه، خریدار جریمه می‌شود. با هرروز تأخیر در تسویه وجه، خریدار موظف به پرداخت خسارتی معادل 0.25 درصد ارزش معامله خواهد بود. مبلغ خسارت به فروشنده تعلق می‌گیرد و به‌ حساب ایشان واریز می‌شود.

در صورت رضایت فروشنده، نیازی به واریز مبلغ خسارت از جانب خریدار نخواهد بود. به‌این‌ترتیب، مراحل تسویه معاملات تکمیل ‌شده و به تأیید اتاق پایاپای می‌رسد. همچنین ممکن است خریدار قادر به تسویه نبوده و در نهایت معامله پس از پایان مهلت 7 روزه فسخ شود. در این صورت، خریدار موظف است 5 درصد از ارزش معامله را به‌ عنوان حق فسخ به ‌حساب فروشنده واریز کند. علاوه بر این، کارمزد کارگزاری دو طرف معامله نیز باید توسط خریدار پرداخت شود.

تسویه اعتبارات در بورس

زمان دریافت وجه توسط فروشنده در تسویه اعتباری نیز با توجه به نوع ابزار مالی استفاده‌ شده در معامله تغییر می‌کند. زیرا ممکن است به ‌منظور تسویه اعتبار دریافتی خود، به فروش سهام و افزایش قدرت خرید نیاز داشته باشیم. در این صورت، زمان تسویه معاملات و به تبع آن، زمان تسویه اعتبارات نیز بسته به نوع ابزار مالی تغییر می‌کنند.

در این مطلب با مفهوم تسویه معاملات در بورس، فرایند و نهادهای دخیل در آن آشنا شدید و فهمیدید که تسویه معامله در بازار بورس توسط طرف غیرمستقیم معامله (کارگزاری‌های خریدار و فروشنده) و با نظارت و کنترل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به ‌عنوان واسط و امین طرفین انجام می‌شود. به‌این‌ترتیب، ریسک معاملات از نظر عمل نکردن طرفین به تعهدات کاهش پیدا می‌کند. با انجام معامله و با توجه به ابزار مالی استفاده ‌شده، زمان تسویه معاملات می‌تواند حداقل 1 یا دو روز طول بکشد. بر این اساس، تاریخ و زمان دقیق دریافت وجه توسط فروشنده از طریق کارگزاری به ایشان اعلام می‌شود.

آشنایی با اصول مدیریت سرمایه

با توجه به رشد چشم‌گیر شاخص‌های بازار سهام طی سالیان اخیر، صاحبان سرمایه‌های خرد و کلان از اقشار مختلف و با هر میزان تخصص مالی، وارد بازار سرمایه شده‌اند. هرچند گزینه‌های مطمئن‌تری نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم وجود دارند اما، بسیاری از افراد به دلایل مختلف ترجیح می‌دهند که خودشان مستقیماً در بازار به خرید و فروش سهام بپردازند.

به منظور سرمایه‌گذاری آگاهانه، باید پیش از ورود به بازار آموزش دیده و ارکان اصلی فرآیند معامله‌گری یعنی تحلیل، روانشناسی و مدیریت سرمایه را به خوبی فرا بگیرید. یادگیری این مفاهیم، از طریق آموزش‌های تئوری و تجربه معامله‌گری در بازار بورس، حاصل می‌شود. در این میان، بخش مدیریت سرمایه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا، مستقیماً با بقای افراد در بازار مرتبط بوده و به گونه‌ای می‌توان آن را ضامن حفظ و رشد سرمایه معامله‌گران دانست. برای پیاده سازی قوانین مدیریت سرمایه در بازار بورس، عملکرد سیستماتیک و تفکر منطقی فرد الزامی است. قطعاً معامله‌گری که این مفهوم را به خوبی درک نموده و اجرایی کند، از آرامش روحی بیشتری حین داد و اهميت ابزارهای اوليه معاملاتی ستد برخوردار است زیرا، با درنظر گرفتن تمام ریسک‌های ممکن اقدام به سرمایه‌گذاری می‌نماید و همین موضوع یکی از سنگ بناهای اصلی موفقیت در بازار مالی است.

مدیریت سرمایه چیست؟

اگر بخواهیم یک تعریف جامع و کلی ارائه کنیم، دانش و مهارت سرمایه‌گذاری با ریسک حداقل در راستای کسب بازدهی حداکثر را مدیریت سرمایه می‌نامند. هدف اصلی مدیریت سرمایه در وهله اول، کنترل ریسک و حفظ دارایی است. از این جهت در برخی از منابع آموزشی، مدیریت سرمایه به همان مدیریت ریسک نیز تعبیر می‌شود. به بیان ساده‌تر، مفهوم مدیریت سرمایه این است که برای بدست آوردن بازدهی مورد انتظار خود باید مقدار ریسک مشخصی متقبل شوید؛ طبق اصول حرفه‌ای معامله‌گری و به منظور جلوگیری از وقوع ضررهای سنگین و غیر قابل تحمل، باید پیش از ورود به موقعیت معاملاتی مقادیر این بازده و ریسک معلوم و به گونه‌ای متعادل شده باشند که در مقابل انتظار برای کسب سودی معقول، ضرر کمی پیش روی شما باشد.

اعمال صحیح قوانین مدیریت ریسک در فرآیند معاملات، می‌تواند در راستای کاهش ضرر و زیان تأثیر به ‌سزایی داشته باشد. ترکیب یک استراتژی معاملاتی کارا و مدیریت سرمایه، ضمن پیش‌گیری از وقوع ضررهای سنگین و غیر منتظره، به مرور زمان منجر به رشد سرمایه شما خواهد شد. اعمال مدیریت ریسک در معاملات سهام و سایر ابزارهای مالی، تابع قوانین واحد و مشخصی نیست و از یک فرد تا دیگری متفاوت است. در واقع جزئیات و نحوه اعمال مدیریت سرمایه، تا حد زیادی به دیدگاه سرمایه‌گذاری، اهداف مالی، طرز تفکر و روحیات شخص بستگی دارد. بر اساس چنین معیارهایی، رویکرد سرمایه‌گذاران در قبال ریسک را تشخیص داده و آن‌ها را در دو دسته کلی ریسک‌گریز و ریسک‌پذیر تقسیم می‌کنند.

در نتیجه معامله‌گران باید از قواعد مدیریت ریسکی استفاده کنند که متناسب با شخصیت سرمایه‌گذاری آن‌ها باشد و در این زمینه نمی‌توان برای همگان نسخه‌ای واحد تجویز نمود. بطور مثال؛ میزان پذیرش ریسک معامله‌گران کوتاه مدتی در هر موقعیت معاملاتی نسبت به افرادی که دیدگاه بلند مدت دارند، کاملاً متفاوت است.

بسیاری از افراد، با رویای یک شبه ثروتمند شدن وارد بازار سهام شده و انتظار دارند ظرف مدت کوتاهی، سرمایه خود را چند برابر کنند! چنین سرمایه‌گذارانی را حتی نمی‌توان شدیداً ریسک پذیر نامید زیرا، مفهوم ریسک اصلاً برای آن‌ها تعریف نشده است و در محاسبات ذهنی خود صرفاً به سود می‌اندیشند. چنین شخصی حتی ممکن است مدتی معاملات سوددهی را نیز تجربه کند اما، در نهایت به دلیل عدم رعایت مدیریت سرمایه و پذیرش بدون محدودیت ریسک، سرمایه خود را به نابودی می‌کشاند. به راستی می‌توان ادعا نمود؛ یکی از اصلی ترین وجوه تمایز معامله‌گران موفق با سایرین، رعایت اصول مدیریت سرمایه است.

امروزه برای مدیریت ریسک روش‌های مختلفی وجود دارد. شیوه‌های کلاسیک بیشتر بر محاسبات ساده متمرکز بوده و مدل‌های جدید نظیر روش پروفسور بالسارا، غالباً بر اساس جداول و فرمول‌های پیچیده ریاضی بنا شده‌اند. همگی این روش‌ها مبتنی بر ارزیابی ریسک موقعیت‌های معاملاتی بصورت انفرادی و در نهایت تعیین چهارچوب‌های مشخص برای محدوده ریسک پذیری معامله‌گران می‌باشند.

ارکان اصلی مدیریت سرمایه در بازار سهام

هرچند برای مدیریت سرمایه روش و فرمول مشخصی وجود ندارد اما برای تدوین قوانین مدیریت ریسک و ارزیابی دقیق موقعیت‌های معاملاتی در بازار، شاخص‌های مرسومی وجود دارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• ریسک
• بازده
• حجم معاملات
• نسبت بازده به ریسک
• نسبت افت سرمایه

به منظور انجام معاملاتی اصولی و موفقیت آمیز، موارد اول تا چهارم را باید برای هر موقعیت معاملاتی و الزاماً پیش از ورود، بررسی نموده و در مورد آن‌ها تصمیم‌‌گیری کنیم. در واقع پس از مشخص نمودن این موارد مشاهده می‌کنیم که نقاط خروج و حداکثر سود و زیان مورد انتظار از موقعیت معاملاتی مذکور، با دقت معین می‌شوند. به وضوح می‌بینیم که مدیریت سرمایه در راستای موفقیت هر استراتژی معاملاتی نقش کاملاً حیاتی ایفا می‌نماید که چشم‌ پوشی از آن نتیجه‌ای جز شکست در پی نخواهد داشت. حال پس از شرح مفهوم و اهمیت مدیریت سرمایه در بازارهای مالی و ذکر ارکان اصلی آن به بیان برخی از قواعد مرسوم و توصیه‌های رایج در این زمینه می‌پردازیم؛

• پیش از ورود به معامله، باید ریسک و بازده مورد انتظار از آن را تعیین کنید.
• محاسبات مقادیر ریسک و بازده، تابع مستقیمی از نقاط خروج احتمالی و حجم معاملات می‌باشد.
• طبق اصول سرمایه‌گذاری و توصیه بزرگان بازار، حداکثر مقدار ریسک در هر موقعیت معاملاتی، نباید از ۳ درصد بیشتر شود!
• حداقل مقدار مجاز نسبت بازده به ریسک، برابر ۱ می‌باشد و در غیر این صورت، ورود به معامله خطای بزرگی است.
• در صورت نیاز به داشتن چندین موقعیت معاملاتی باز به صورت هم‌زمان، باید حداکثر ریسک قابل تحمل را بین این معاملات تقسیم نمود.
• زمانی که به بازدهی نجومی معاملات اعتباری و اهرمی می‌اندیشید، ریسک سنگین و چند برابری آن‌ها را نیز مد نظر داشته باشید!
• آستانه تحمل افت سرمایه حساب معاملاتی خود را به طور دقیق مشخص نموده و زمانی که به دلیل چندین معامله زیان‌ده میزان افت سرمایه شما به محدوده خطر رسید، بدون تعلل فرآیند معاملات خود را برای مدتی متوقف کنید.

در مجموعه مقالات آتی مدیریت سرمایه در بخش بلاگ آسان بورس، مفاهیم ریسک، بازده، نسبت‌های مرتبط با مدیریت سرمایه و… به تفصیل توضیح داده خواهند شد.

نقش بازار سرمایه در اقتصاد

یکی از سؤالاتی که اخیراً پس از افزایش ورود سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه و نیز نقش‌آفرینی مثبت بازار سرمایه در کمک به تأمین کسری بودجه دولت حتی در میان افراد تحصیل‌کرده مورد بحث و تبادل‌نظر است این است که نقش و کارکرد اصلی بازار سرمایه در اقتصاد چیست. دانستن این نقش، زیربنای پاسخ بسیاری از سؤالات در رابطه با وظایف دولت در قبال بازار سرمایه، نقش ارکان بازار سرمایه و حتی حکم معامله در بازار سرمایه در شرع مقدس اسلام است. ازاین‌رو، در این نوشتار کوتاه به مهم‌ترین نقش‌های بازار سرمایه در اقتصاد پرداخته می‌شود. در ابتدا لازم است بدانیم بازار سرمایه در کجای اقتصاد کلان قرار می‌گیرد. در یک تعریف سنتی، بازارها را در اقتصاد به دو دسته تقسیم می‌کنند: یکی بازار مالی که در آن ابزارهای مالی معامله می‌شود و دیگری بازارهای غیرمالی که موضوع معامله در آن‌ها کالاها، خدمات و به‌طورکلی ابزارهای غیرمالی است. بازار مالی نیز به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی بازار پول که در آن ابزارهای مالی کوتاه‌مدت مورد معامله قرار می‌گیرند و دیگری بازار سرمایه که بازاری برای معاملات ابزارهای مالی بلندمدت است. مهم‌ترین ابزارهای مورد‌معامله در بازار سرمایه، اوراق بدهی، سهام و ابزارهای مشتقه هستند. معاملات این ابزارها نیز به بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شود که هر کدام از این بازارها نقش خاص خود را دارند. بازار اولیه به انتشار اولیه ابزار مالی گفته می‌شود که در واقع معامله میان ناشر و سرمایه‌گذار انجام می‌شود. نقش بازار ثانویه نیز فراهم کردن نقدشوندگی برای اوراق و ابزارهای مالی است؛ به این معنی که معامله‌کنندگان در بازار ثانویه کسانی هستند که نیاز به پول نقد دارند و اقدام به عرضه اوراق تحت مالکیت خود می‌کنند و تقاضاکنندگان، سرمایه‌گذارانی هستند که وجه نقد مازاد دارند و قصد دارند آن را سرمایه‌گذاری کنند.
مهم‌ترین نقش بازار سرمایه تأمین مالی است. سازوکار بازار سرمایه باعث انتقال وجوه از آن دسته از عاملان اقتصادی که مازاد پس‌انداز دارند، به واحدهایی که با کمبود منابع یا کسری پس‌انداز مواجه هستند، می‌شود. در واقع بازارهای سرمایه با تجمیع سرمایه‌ها و هدایت آن برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید، تأمین منابع مالی برای شرکت‌های کارآفرین را رقم می‌زنند که نتیجه آن رشد فناوری و تجاری شدن ایده‌های نوآورانه و در نهایت بهبود رشد اقتصادی است. به‌عبارت ‌دیگر، این انتقال وجوه به واحدهای اقتصادی باعث می‌شود بنگاه‌ها و واحدهای اقتصادی بتوانند طرح‌ها و پروژه‌هایی را اجرا کنند که توجیه اقتصادی داشته و منجر به ایجاد امکانات سرمایه‌گذاری مولد شوند و در نتیجه مقدمات رشد اقتصادی را فراهم کنند. در واقع بازار سرمایه نقش تجهیز منابع از پس‌اندازهای کوچک و پراکنده و تخصیص بهینه‌ی سرمایه جهت رشد بنگاه‌های اقتصادی را ایفا می‌کند. عمده‌ی نقش تأمین مالی در بازارهای سرمایه از طریق بازار بدهی انجام می‌شود.

علت این امر آن است که در اکثر کشورها تأمین مالی از طریق اوراق بدهی می‌تواند هزینه کمتری برای بنگاه‌ها داشته باشد که این امر از این حقیقت نشأت می‌گیرد که سود پرداختی برای تأمین مالی صورت‌گرفته از طریق اوراق بدهی، جزء هزینه‌ها به حساب آمده و از رقم درآمد مشمول مالیات کسر می‌شود و از این لحاظ، بهره پرداختی حقیقی کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، وقتی که بنگاه برای اجرای پروژه‌های خود اقدام به تأمین مالی می‌کند، تمایل دارد به‌جای انتشار سهام جدید از اوراق بدهی استفاده کند؛ چراکه سهم دارندگان اوراق بدهی از راه‌اندازی پروژه جدید، یک رقم ثابت و معادل نرخ بهره پرداختی است، اما دارندگان سهام جدید، در تمامی بازدهی پروژه به نسبت سهام تحت مالکیت خود، شریک خواهند شد. ازاین‌رو، مالکان فعلی بنگاه در وهله‌ی اول تمایل خواهند داشت که از طریق اوراق بدهی، تأمین مالی پروژه‌های جدید خود را انجام دهند. به همین دلیل، اگرچه انتشار اولیه سهام و افزایش سرمایه از محل آورده نیز راهی برای تأمین مالی بنگاه‌ها است، اما سهم تأمین مالی از طریق اوراق بدهی، بالاترین سهم در بازارهای سرمایه است.

لازم به ذکر است که نقش اصلی بازار سرمایه در تأمین مالی، در بازار اولیه ایفا می‌شود و بازار ثانویه که در آن اوراقی که از پیش منتشر شده‌اند مورد معامله قرار می‌گیرند، منجر به تأمین مالی نمی‌شود؛ اما باید توجه داشت که عدم وجود بازار ثانویه، سبب حذف نقدشوندگی ابزارهای بازار سرمایه می‌شود و در چنین شرایطی، تأمین مالی از طریق بازار اولیه نیز به‌شدت کاهش خواهد یافت؛ چراکه سرمایه‌گذار نمی‌تواند در صورت نیاز، اوراق خود را به پول نقد تبدیل کند. ازاین‌رو، معاملات در بازار ثانویه نیز به‌صورت غیرمستقیم به تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی کمک می‌کند. در اینجا، یکی دیگر از نقش‌های بازار سرمایه مشخص می‌شود که همان فراهم کردن نقدشوندگی است. همان‌طور که گفته شد، قدرت نقدشوندگی اوراق بهادار از مهم‌ترین عوامل تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران برای خرید اوراق بهادار است. ابزارهای مورد‌معامله در بازار سرمایه از نقدشوندگی بالایی برخوردارند که این موضوع منجر به افزایش سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه می‌شود. از طرفی، بازار سرمایه از طریق کاهش هزینه‌ی جستجو و هزینه‌ی کسب اطلاعات که هزینه‌های اصلی در معامله تمامی کالاها، خدمات و ابزارهای مالی هستند، هزینه‌های معاملات را به‌طور قابل‌توجه کاهش می‌دهد که این امر نیز در بهبود نقدشوندگی ابزارها تأثیر به‌سزایی دارد.
کارکرد دیگر بازار سرمایه، کمک به فرآیند کشف قیمت است. کشف قیمت فرآیندی است که طی آن، قیمت بازار از طریق تعامل بین خریداران و فروشندگان تعیین می‌شود. فرآیند کشف قیمت در بازارهای مالی زمانی به‌درستی انجام می‌گیرد که شرایط رقابت بر بازار حاکم بوده و اطلاعات به‌موقع، دقیق و شفاف در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد. در این شرایط، عرضه و تقاضای وجوه و سرمایه، قیمت را تعیین می‌کند و قیمت تعیین‌شده‌ی بازار بهترین راهنما برای عرضه‌کنندگان وجوه یعنی پس‌اندازکنندگان، سرمایه‌گذاران و تقاضاکنندگان وجوه یا سپرده‌پذیران خواهد بود. بنابراین، اگر بازار سرمایه، بازاری کارا باشد و خریدوفروش دارایی‌های مالی از طریق سرمایه‌گذاران با توجه به تجزیه‌و‌تحلیل‌های لازم انجام شود، می‌توان انتظار داشت که قیمت‌های موجود در بازار به قیمت‌های واقعی (ارزش ذاتی) بسیار نزدیک باشد که نشان‌دهنده‌ی کشف قیمت کارا در بازار سرمایه است.
نکته مهم دیگر اینکه، شرکت‌ها برای پذیرش در بورس باید الزامات متعددی را رعایت کنند که از آن جمله می‌توان به انتشار دقیق صورت‌های مالی در زمان‌بندی‌های از پیش تعیین‌شده اشاره کرد. این الزامات منجر به ارتقای سطح حاکمیت شرکتی خواهد شد که بهبود ساختار شرکت‌ها و بهره‌وری آن‌ها را به‌دنبال داشته و در نهایت منجر به افزایش نرخ رشد اقتصادی می‌شود. علاوه بر این، بازارهای سرمایه نقش نظارتی قوی و مهمی برای شرکت‌های بزرگ دارند. این بازارها با عمومی کردن اطلاعات، تشویق شرکت‌های موفق و تنبیه شرکت‌های زیان‌ده، این نقش نظارتی را ایفا می‌کنند؛ لذا از بسیاری از سیستم‌های نظارت بوروکراتیک، مؤثرتر عمل می‌کنند. همچنین، ازآنجاکه تقارن نداشتن اطلاعات باعث می‌شود مؤسسات وام‌دهنده اطلاعات کافی از کیفیت شرکت وام‌گیرنده نداشته باشند، این نقش بازارهای سرمایه تأثیر مهمی در کاهش شکست‌های بازار در بخش وام و اعتبارات خواهد داشت.
تحلیل اطلاعات و افزایش شفافیت اطلاعات، دیگر کارکرد بازار سرمایه است که تأثیر به‌سزایی در افزایش کارایی دارد. بیشتر اطلاعات موجود در بازارهای سرمایه از طریق قیمت‌های منتشرشده منعکس می‌شوند. حتی افرادی که فرآیند پرهزینه‌ی ارزیابی بنگاه‌ها و مدیران و شرایط بازار سهام را طی نکرده‌اند، می‌توانند قیمت‌های سهام را که منعکس‌کننده‌ی اطلاعاتی است که دیگران به‌دست آورده‌اند، مشاهده کنند. انتشار و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات با کمک بازارهای سرمایه باعث می‌شود سرمایه‌گذاران به‌منظور به‌دست آوردن اطلاعات، هزینه‌هایی را پرداخت کنند. اقتصادی شدن کسب اطلاعات درباره‌ی فرصت‌های سرمایه‌گذاری نیز به تخصیص بهتر منابع منجر می‌شود.
همچنین بازار سرمایه، امکان تسطیح بین‌دوره‌ای مصرف خانوارها و مخارج بنگاه‌ها را فراهم می‌کند و خانوارها و بنگاه‌ها را قادر می‌سازد که ریسک را به اشتراک بگذارند. بازارهای سرمایه امکان ایجاد سبدهای سرمایه‌گذاری را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند تا امکان تنوع در سرمایه‌گذاری داشته باشند. ایجاد تنوع در سبدهای سرمایه‌گذاری منجر به کاهش ریسک می‌شود، چراکه سرمایه‌گذاری در یک سبد از دارایی‌ها باعث می‌شود تا زیان در بعضی از سرمایه‌گذاری‌ها از طریق کسب سود ناشی از بقیه‌ی سرمایه‌گذاری‌ها جبران شود. نوع دیگری از مدیریت ریسک که ابزارهای آن در بازار سرمایه فراهم است، پوشش ریسک از طریق سرمایه‌گذاری در ابزارهای مشتقه است. در واقع ابزارهای مشتقه یکی از نیازهای اساسی سرمایه‌گذاران و مدیران پرتفوی در بازار سرمایه است که به‌وسیله‌ی آن‌ها می‌توانند ریسک پرتفوی خود را نسبت به نوسانات قیمت، پوشش دهند.

در میان ابزارهای مشتقه، ابزارهای مشتقه مبتنی بر شاخص نوعی از این ابزارها هستند که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند خود را نسبت به ریسک سیستماتیک پوشش دهند. این کارکرد به‌طور خاص برای ترغیب سرمایه‌گذاران خارجی به سرمایه‌گذاری در یک کشور با نوسانات زیاد، لازم و ضروری است. این ابزارها کارکردهای دیگری نیز دارند که از آن جمله می‌توان به فراهم کردن امکان آربیتراژ اشاره کرد که نتیجه‌ی آن حذف سریع فرصت‌های آربیتراژی و بهبود در کشف قیمت است. همچنین ابزارهای مشتقه از ویژگی‌های منحصربه‌فرد دیگری مثل فراهم کردن امکان کسب سود از بازار نزولی، ویژگی اهرمی، کارمزدهای معاملاتی پایین و معافیت مالیاتی نیز برخوردارند.

ابلاغ دستورالعمل استفاده از ابزارهای اعتباری در معاملات بورس‌های کالایی

بانک مرکزی، دستورالعمل استفاده از ابزارهای اعتباری در معاملات بورس‌های کالایی را به شبکه بانکی کشور ابلاغ کرد. بر اساس این دستورالعمل، خریداران کالا از بورس‌های کالایی می‌توانند از ابزارهای تعهدی برای تسویه استفاده کرده و وجه آن‌را در سررسید به بانک پرداخت کنند. بر اساس دستورالعمل ابلاغی به بانک‌ها، امکان استفاده از ابزارهای اعتباری مانند اوراق گام، برات الکترونیکی و اعتبار اسنادی داخلی مدت‌دار برای تسویه معاملات بورس کالا فراهم خواهد شد. این مسئله یک اهميت ابزارهای اوليه معاملاتی گام مهم در جهت توسعه مالی است و می‌تواند آثار اقتصادی گسترده‌ای به دنبال داشته باشد.

به گزارش کالاخبر به نقل از بانک مرکزی، این دستورالعمل بر مبنای تکلیف مقرر در بند ع تبصره ۲ قانون بودجه ۱۴۰۱، با مشارکت بانک مرکزی، وزارت امور اقتصادی و دارائی و بورس کالا تهیه شده است.

بر اساس دستورالعمل ابلاغی به بانک‌ها، امکان استفاده از ابزارهای اعتباری مانند اوراق گام، برات الکترونیکی و اعتبار اسنادی داخلی مدت‌دار برای تسویه معاملات بورس کالا فراهم خواهد شد. این مسئله یک گام مهم در جهت توسعه مالی است و می‌تواند آثار اقتصادی گسترده‌ای به دنبال داشته باشد.

با این امکان جدید، خریداران کالا از بورس‌های کالایی می‌توانند از ابزارهای تعهدی برای تسویه استفاده کرده و وجه آن‌را در سررسید به بانک پرداخت نمایند. فروشنده کالا نیز می‌تواند اوراق دریافتی را در بازار ثانویه به فروش رسانده یا از همان اوراق، بابت خرید مواد اولیه استفاده کنند. در نهایت دارنده نهایی اوراق گام، در سررسید می‌تواند وجه اوراق را با تضمین بانک صادرکننده، دریافت کند.

این روش ضمن کمک به تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی، می‌تواند به کاهش ناترازی بانک‌ها نیز کمک کند. به منظور عملیاتی کردن این طرح، کارگروه‌عملیاتی ویژه‌ای به منظور هدایت کار و رفع موانع اجرایی به صورت منظم در بانک مرکزی تشکیل می‌شود.

از ابتدای انتشار اوراق گام در بهمن ۱۳۹۹ تا این تاریخ، در مجموع نزدیک به ۲۶ هزار میلیارد تومان اوراق گام توسط بانک‌ها منتشر شد. از کل اوراق منتشر شده، حدود ۱۷ هزار میلیارد تومان در دو ماه اخیر منتشر شد. در ماه‌های اخیر با توجه به اصلاح دستورالعمل گام و اختیاری شدن انتقال آن به بازار سرمایه، افزایش سررسید اوراق، افزایش حد اعتباری بنگاه‌ها و اجرای برنامه‌های آموزشی و ترویجی توسط بانک مرکزی، استقبال از این اوراق افزایش یافت.

علاوه بر روند افزایشی صدور اوراق گام، تنوع بنگاه‌های متقاضی اوراق و عمق زنجیره‌ها نیز افزایش یافت. در هفته‌های اخیر طیف گسترده‌ای از صنایع مختلف از جمله صنایع خودرو، لوازم خانگی، صنایع الکترونیک، فلزات اساسی، صنایع شیمیایی، صنایع غذایی و کشاورزی، صنایع دارویی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای از این اوراق استفاده کرده‌اند.

انتظار می‌رود با توجه به فراهم شدن امکان استفاده از اوراق گام در معاملات بورس کالا، سهم این ابزار در تأمین مالی سرمایه در گردش تولید افزایش یابد.

ابزار مشتقه چیست؟

ابزار مشتقه یک ابزار زیرمجموعه اوراق بهادار است که برای کاهش ریسک طراحی شده‌است. این ابزار اوراقی معاملاتی هستند که می‌توان با آن‌ها با هزینه کمی سرمایه‌گذاری خود را بیمه کرده و سود قطعی و گاها ضرر صفر از آن داشته باشید. البته هر نوع از ابزار مشتقه ریسک را کم نمی‌کند اما می‌تواند میزان سود را چند برابر ‌کند. در این مقاله با ما همراه باشید تا به‌طور کامل با این ابزار آشنا شوید.

فهرست عناوین مقاله:

نسبت سود و ریسک در بازار

در بازار سوددهی، ریسک بالا در صورت موفقیت با سود بالا همراهی دارد و افرادی که دنبال سود بیشتر هستند طبیعتا باید ریسک‌پذیری بیشتری داشته‌ باشند این اصل بازار در همه زمینه‌ها چه بازار محصولات و چه بازار مالی صدق می‌کند و همان‌طور که با ریسک زیاد راه سود زیاد فراهم‌تر است احتمال ضرر هم بالاتر می‌رود.

قیمت‌گذاری ابزار مشتقه در بازار

در هر بازار ۲ عامل روی قیمت‌گذاری موثر است: ارزش اولیه ماده معامله و میزان عرضه آن و تقاضای آن محصول. مثلا برای ورود بازاری با عرضه اولیه وارد بازار سهام می‌شود ارزش اولیه سهام را بر اساس ارزش اسم شرکت و دارایی و سودآوری آن تعیین می‌کنند و پس از ورود شرکت به بورس عرضه و تقاضا قیمت سهم آن را تعیین می‌کند. اینکه متصور شویم پس از ورود شرکت به بورس تنها عرضه و تقاضا اهمیت دارد صحیح نیست زیرا ارزش ذاتی آن هم بهایی دارد که معامله‌گران حاضرند آن را بپردازند.

چرا به موضوعات فوق پرداختیم؟ برای اینکه به شما بگویم در بازار اوراقی هم وجود دارند که ارزش آن‌ها مثل مثال قبل بر پایه متغییرهایشان نیست، بر پایه قیمت چیزی است که این برگه‌ها به نامش صادر شده‌است برای همین هم به آن‌ها ابزار مشتقه گفته می‌شود (مشتق شده از شئ مورد نظر).

این ابزار توسط متخصصین به هدف کاهش ریسک معاملات ساخته شده ‌است.

پیشنهاد میکنیم مقاله نکات طلایی مدیریت ریسک و سرمایه گذاری را مطالعه کنید.

انواع ابزار مشتقه:

1. . قراردادهای اختیار معامله
2. قرارداد آتی که دارای مقررات و سازمان‌دهی است.
3. قرارداد انتقال (آتی بی مقررات که سازمانی در آن دخالت ندارد )
4. قرارداد معاوضه (سوآپ)

قراردادهای مشتقه:

بورس دارای محل معین فیزیکی است قیمت را در بازار بورس عرضه و تقاضا تعیین می‌کنند. در بورس برخلاف بازار خارج بورس (فرابورس) قراردادها حتما استاندارد می‌شوند و قوانین منظمی دارند، در ضمن این قیمت‌ها برای تمام افرادی که اهميت ابزارهای اوليه معاملاتی وارد بازار شوند یکسان است. قراردادهای بورسی در انواع ابزار مشقته شامل اختیار معامله و آتی می‌شود. بازارهای غیربورسی مکان فیزیکی ندارند و به‌صورت آنلاین و تلفنی فعالیت می‌کنند. در این مورد، مکالمات تلفنی ضبط شده به عنوان اسناد استفاده می‌شوند.

انواع قرارداد معمول ابزار مشتقه:

1. معاملاتی که در آینده انجام می‌شوند: شامل دو دسته هستند، قراردادهای آتی وقراردادهای آینده.
2. قرارداد اختیار معامله: توافق بین خریدار اهميت ابزارهای اوليه معاملاتی و فروشنده است طوری که یکی از آن‌ها به ازای مبلغ مشخصی به طرف مقابل اختیار فروش کالای خاصی را به مقدار مشخص، با قیمتی که در آینده مشخص می‌شود می‌دهد.

چند دسته دیگر از ابزارهای مشتقه عبارتند از:

برگرفتگان ارزی، برگرفتگان سرمایه ،برگرفتگان اعتباری، برگرفتگان کالایی، برگرفتگان نرخ بهره

برگرفتگان چیست؟ برگرفتگان یک نوع قرارداد مالی است که ارزش آن از دارایی، نرخ بهره، نرخ ارز یا شاخص‌ها مشتق می‌شود.

قراردادهای آتی ابزار مشتقه

تنها تضمین اجرای این نوع قرارداد مشتقه اوراق و اعتماد طرفین است، برای همین هم آتی نامگذاری شده‌است. هیچ سازمانی بر قرارداد و شرایطش نظارت ندارد. طی این قرارداد فروشنده توافق می‌کند مقدار مشخصی کالا را با قیمت از پیش تعیین شده در زمان و مکان خاصی به خریدار واگذار کند.

مثالی درباره محصولات می‌تواند این نوع قرارداد را بیشتر توضیح دهد: کشاورزی را تصور کنید که از بذرهای بهتر و گران‌تر استفاده می‌کند و از آن‌ها مراقبت بهتری به ‌عمل می‌آورد و به طبع انتظار دارد آن را با قیمت بیشتر بفروشد اما هنگام به بار آمدن محصول عرضه و تقاضا زیاد می‌شود. محصول او شاید کیفیت بیشتری داشته باشد ولی قربانی قیمت بازار می‌شود و مشتریان از همکارهایش که محصولات ارزان‌تری ارائه دادند خرید می‌کنند. در این میان کارخانه‌ای که از این محصول بعنوان ماده اولیه استفاده می‌کند و به دنبال محصول خوب است با این کشاورز آشنا می‌شود اما عرضه کشاورز کمتر از میزان موردنیاز کارخانه است پس اگر بین این دو قرارداد آتی بسته شود کشاورز می‌تواند زمین خود را گسترش دهد بدون این‌که نگران نفروختن محصولاتش باشد و کارخانه هم مواد اولیه آینده را فراهم نموده‌است. قیمت محصول از پیش تعیین شده است پس چگونه ریسک کاهش‌یافته است؟ اگر قیمت محصول طی این مدت افزایش پیدا کند کارخانه ضرر اندکی می‌بیند و اگر کاهش پیدا کند حداقل کشاورز مطمئن است تمامی محصولاتش فروش می‌رود.

قرارداد انتقال اوراق مشتقه:

قرارداد انتقال شبیه قراردادهای آتی است: دو طرف یک معامله بر سر زمان تحویل مشخص یک محصول با قیمت ثابت توافق می‌کنند. اما تفاوت این قرارداد با قرارداد آتی این است که قرارداد آتی در محیط بورس انجام می‌شود، اما قرارداد انتقال به‌صورت فرا بورس انجام می‌شود. همین اختلاف باعث می‌شود تفاوت‌های دیگری هم به‌وجود بیاید مثل:

• قراردادهای آتی استاندارد هستند و قراردادهای انتقال غیراستاندارد هستند.
• دو طرف معامله‌کننده در قرارداد آتی نیازی به شناخت همدیگر ندارند، زیرا معامله غیرمستقیم و از طریق کارمند بورس انجام می‌شود اما در قرارداد انتقال معامله مستقیم انجام می‌شود پس دو طرف معامله باید همدیگر را بشناسند.
• نرخ و قیمت دارایی در قرارداد آتی کاملاً مشخص است، اما این وضوح در قراردادهای انتقال وجود ندارد.
• نوع دارایی و کیفیت آن در هر دو قرارداد کاملاً مشخص است. ریسک قرارداد انتقال از قرارداد آتی بیشتر است، چرا که طرفین خودشان به تنهایی باید از تضمین مالی طرف مقابل مطمئن شوند و سازمان بورس در میان نیست که آن را تایید کند، این موضوع در اوراق آتی توسط سازمان بورس تأیید می‌شود و امنیت آن به همین خاطر بیشتر است.

قرارداد اختیار معامله اوراق مشتقه

قرارداد اختیار معامله پیچیده‌ترین نوع ابزار مشتقه است. در این ابزار جالب که خریدار و فروشنده توافق می‌کنند تا در آینده معامله‌ای را انجام دهند. در این قرارداد، فرد خریدار باید مبلغ معینی را پرداخت کند تا در زمان از پیش تعیین شده و قیمتی که در قرارداد وضع شده است، حق خرید یا فروش یک محصول خاص را دریافت کند. فرد فروشنده هم در ازای دریافت این مبلغ، حق خرید و فروش دارایی را به شخص خریدار واگذار می‌کند.

در این نوع قرارداد مشتقه، خریدار می‌تواند از حق خود بگذرد و معامله را انجام ندهد اما در این صورت مبلغ که پرداخت کرده است از دست خواهد داد. این در صورتی است که فروشنده هر وقت که خریدار اراده کند، باید مفاد قرارداد را اجرا کند. این نوع از قراردادها پیچیدگی و ریسک بالایی دارند و معمولاً افرادی که توانایی انجام ریسک بالا دارند، به سراغ این نوع قرارداد می‌روند. اگر شخصی بدون آگاهی کافی چنین قراردادی ببندد، ممکن است خطرات بسیاری برایش بوجود بیاید.

قرارداد معاوضه اوراق مشتقه:

قرارداد معاوضه نوعی قرارداد خارج از بورس از زیرمجموعه اوراق مشتقه است که در بازارهای آزاد بین طرفین یک معامله بسته می‌شود و ماهیت آن هم مثل قرارداد انتقال شباهت زیادی به قراردادهای آتی دارد. امروزه قراردادهای معاوضه در بین معاملات خارج از بورس طرفداران زیادی دارند. قرارداد معاوضه هم مثل قراردادهای آتی در نظر بگیرید با این فرق که در آن به جای فروشنده و خریدار از اصطلاحات نرخ «ثابت» و نرخ «شناور» استفاده می‌شود.

در ابتدای زمان معامله این قرارداد مبلغی بین طرفین رد و بدل نمی‌شود و مقدار سوآپ ابتدای معامله «صفر» است (در قراداد معاوضه ارزی این‌گونه نیست و طرفین مبلغ فرضی ارز را رد و بدل می‌کنند). در این نوع قرارداد زمان‌های پرداختی متنوعی است و یکی نیست زیرا در این قرارداد مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی داریم نه تنها یک جریان. در قرارداد معاوضه برای تسویه دو تاریخ زمانی تعیین می‌کنند که باید در آن پرداخت صورت گیرد. این قراردادها تاریخ اتمام مشخص دارند که در آن پرداخت‌ها به پایان می‌رسد.

قرداد سوآپ (مانند دیگر قردادهای خارج از بورس ابزار مشتقه) با ریسک بالایی همراه است. هر زمان که یکی از طرفین در انجام بندهای قرارداد کوتاهی کند، این ریسک خود را نشان می‌دهد.

اعضا بازار مشتقه

دو گروه از اعضا در بازار مشتقه وجود دارند:

1. افرادی که می‌خواهند ریسک سرمایه‌گذاریشان را کم کنندیا ریسک را در حدی کاهش دهند که ضرر جبران نشدنی نداشته باشد. در بعضی موارد حتی می‌توان ریسک را به سطح صفر رساند.
2. . این دسته افرای هستند که دنبال ریسک بالا هستند تا به سود کلان برسند و با این ابزار سود بالا با ضرر کمتر بگیرند. این افراد را به اسم سفته‌بازان هم می‌شناسند.

مزایای ابزار مشتقه

گاهی نوسانات قیمت در عرضه و تقاضا آسیب جبران ناشدنی به تولیدکننده وارد می‌کند اما با قرارداد ابزارمشتقه مثل قرارداد آتی می‌توان به فروش ‌رفتن تمام محصولات در عرضه و تقاضای بالا اطمینان کرد. ابزار مشتقه به‌علت ریسک می‌تواند بهترین گزینه برای رفع نیازهای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان باشد.

اوراق بهادار مشتقه مزایای بی‌نظیری دارد که به‌طور کلی بهترین مزایای آن شامل موارد زیر است:

۱. افزایش یافتن معاملات:

استفاده از اوراق مشتقه با کاهش ریسک باعث می‌شود تا معامله‌گران متفاوت بتوانند معاملات بیشتری انجام دهند. گاهی اوقات از طریق پایین بودن قیمت اوراق مشتقه یک دارایی خاص به نسبت قیمت دارایی پایه این اوراق باعث می‌شوند تقاضا برای آن اوراق بیشتر شود و در نتیجه نرخ معاملات کلی بازار نیز با آن افزایش پیدا کند.

۲.کاهش یافتن ریسک معاملات

اصلی‌ترین مزیتی که در وهله نخست اوراق بهادار مشتقه برای آن ساخته شد کاهش ریسک ضرر است. در واقع با بستن قراردادهای مشتقه، هر دو طرف یک معامله (فروشنده و خریدار) با آگاهی و کارشناسی معامله می‌کنند و هر دوی آن‌ها از شوک‌های نوسانات قیمت بازار در امان خواهند بود. طرفین در معاملات مشتقه از فروش محصول و فراهم بودن ماده اطمینان دارند و در این قراردادها به نسبت دیگر اوراق بورس اطمینان خاطر بیشتر و استرس کم‌تر است، همین هم سبب می‌شود تمرکز فروشنده تنها روی تأمین دارایی قرارداد در زمان معین باشد.

۳.نقدینگی بالا و دریافت راحت آن

هرکسی که دارایی‌های مالی می‌خرد، به دنبال راهی است تا نقدینگی سرمایه خود را بالاتر ببرد. وقتی نقدینگی یک بازار بالا است، افراد هر وقت بخواهند توان این را دارند که دارایی خود را به پول نقد تبدیل کنند و آن را از معامله دربیاورند. یک مزیت مهم بازار اوراق مشتقه این است که نقدینگی بالایی دارد. شاید برایتان سوال باشد چرا نقدینگی در این نوع قرارداد بالا است؟ دلیل این است که در این قرارداد نسبت به بازار بورس و دیگر بازارها هزینه مبادلات پایین‌تر است و معامله در آن با سرعت بیشتری انجام می‌گیرد. پس اگر شما هم دنبال نقدینگی بالا هستید این اوراق برای شما بسیار مناسب است.

با این‌که برخی افراد ممکن است از این قرارداد زیان ‌ببینند، نمی‌توان نسبت آماری آن را در کاهش ریسک زیان را نادیده گرفت. و در کل قرارداد ابزار مشتقه در سیستم اقتصادی عملکردی مثبت از خود به جا گذاشته‌است. تا زمانی که کسی از معامله اوراق مشتقه در مقابل ضرر نفر مقابل، سود ببرد معاملات اوراق مشتقه تأثیر خاصی روی سیستم اقتصادی نخواهد داشت.

معایب ابزار مشتقه

ابزار مشتقه، با وجود تمامی مزایایی که نام بردیم، درصورت رعایت نکردن اصول معامله معایبی دارند که ممکن است داد و ستد این اوراق را به خطر بیاندازد. به طور خلاصه معایب شامل:

۱. پیچیدگی بودن معاملات مشتقه:

در طول زمان تنوع و پیچیدگی معاملات مشتقه بیشتر می‌شود؛ به طوری که استفاده از آن‌ به ابزارهای پیشرفته ریاضی نیاز دارد. این پیچیدگی‌ها باعث می‌شود تا افراد کمی بتوانند به طور کافی از کارکرد آن مطلع شوند و همین بی اطلاعی اشخاص ضررهایی وارد می‌کند که شرکت‌ها را برای محاسبه سود و زیان مشتقه خود با مشکل روبرو می‌کند. همین شرایط امکان ورشکستگی بنگاه‌های اقتصادی را افزایش می‌دهد.

۲. افزایش میل به انجام بازی‌های بورس‌

ابزار مشتقه با هدف اصلی کاهش ریسک بوجود آمدند اما در حال حاضر درصد قابل توجهی از این معاملات با انگیزه خرید و فروش‌های متداوم برای کسب سود بیشتر انجام می‌شود. حتی اگر بورس بازان دلایل قانع کننده برای این کار داشته‌ باشند، باز هم این موضوع باعث آسیب رسیدن به بازارهای زیادی شده و می‌شود.

شما می‌توانید از مشاورین و کلاس‌های آفلاین یا آنلاین درباره‌ی ابزار بورس بیشتر بیاموزید و فراموش نکنید اصل سود بیشتر/ ریسک بیشتر اصل اساسی بازار است!

سخن پایانی

در این مقاله درباره ابزار مشتقه صحبت شد. این ابزار به کاربران کمک می‌کنند تا میزان خطرات ریسک و سرمایه گذاری در بازار ارزهای دیجیتال را کاهش دهند. در ادامه درباره انواع قراردادهای مشتقه صحبت شد. اگر از ریسک کردن می‌ترسید و نمی‌خواهید در معاملات خود ضرر کنید، استفاده از ابزار مشتقه بهترین راهکار می‌باشد. شما برای استفاده از این ابزار ابتدا باید میزان سود و زیان خود در بازار ارزهای دیجیتال را در نظر بگیرید. ابزار مشتقه نمی‌تواند ضرر شما را به صفر برساند، ولی امکان چند برابر کردن سود شما را خواهد داشت.

ابزارهای مشتقه طی چند سال گذشته چند مورد استفاده قرار نمی‌گرفتند، اما هم اکنون میزان استفاده از آنها بسیار افزایش پیدا کرده است. این ابزارها قادر هستند میزان خطر را به شکل موثری کاهش دهند و همین مزیت آنها باعث شده است تعداد زیادی از کاربران بازار مالی به سمت استفاده از آن متمایل شوند. امروزه بازار مشتقات یک بازار کاملا مستقل در جهان تبدیل شده است و حتی اعتبار و ارزش آن گاهی اوقات از سهام نیز بالاتر است. بهتریت بازار مشتقات به تازگی گسترده‌تر شده و حتی در زمینه کلاهبرداری و بحران‌های مالی در بازار ارزهای دیجیتال فعالیت‌هایی را انجام داده است.

مزیت ابزار مشتقه چیست؟

مهمترین مزیت ابزار مشتقه این است که نقش بسیار مهمی در پوشش دادن و مدیریت ریسک در بازار ارز چهای مالی یا بازار بورس دارند. البته همین ابزار مشتقه ممکن است بر اقتصاد اثرگذاری منفی داشته باشند.

کاربرد ابزار مشتقه چیست؟

از ابزار مشتقه برای بررسی و حدس میزان ریسک و خطا در تجارت و تبادلات مالی استفاده می‌شود. ابزار مشتقه برای کاربرانی که تمایل زیادی برای انجام معاملات با ریسک بالا ندارند کاملا مناسب است.

معامله گران چگونه از ابزار مشتقه استفاده می‌کنند؟

معمولا معامله‌گرانی که به دنبال به دست آوردن موقعیت و جایگاه در بازار ارزهای دیجیتال هستند، از ابزار مشتقه استفاده می‌کنند. در این روش معامله گران با یکدیگر شرط می‌بندند که در مدت زمان خاصی که قرارداد نامیده می‌شود، روند بازار در یک جهت خاص حرکت خواهد کرد.

شروط سوددهی بازار مشتقات چیست؟

اولین شرط سوددهی بازار مشتقات، ایمنی قراردادها می‌باشد. تجارت و مبادله بین دو گروه مختلف و تمامی قراردادها باید ایمن باشند. همچنین بازار باید کارآمد و سودده باشد. شرط دیگر این است که بازار باید نوآورانه باشد.